Bursztyn był znany już w czasach starożytnych. Szczególnie ceniono ten "żółty kamień", czyli zastygłą żywicę drzew sprzed milionów lat, na obszarze śródziemnomorskim.
Z opisów starożytnych pisarzy rzymskich wiemy, że Rzym nabywał bursztyn w odległym kraju Lugiów i Wenedów, leżącego nad Bałtykiem. Były to tereny obecnej Polski.
Na początku Rzymianie wymieniali swoje wyroby na bursztyn za pośrednictwem ludów zamieszkujących okolice Dunaju, później jednak zaczęli organizować własne wyprawy.
Po tym, jak pewien Rzymianin, na polecenie cesarza Nerona, przywiózł znad Bałtyku duże ilości tego drogocennego kamienia, wielu kupców zaczęło organizować własne wyprawy, a dziś, na podstawie znalezisk
archeologicznych, możemy odtworzyć owe szlaki handlowe.
Jednak z dróg rozpoczynała się w północnych Włoszech, w Akwilei, następnie przecinała Alpy, dolinę Dunaju, po czym zwykle w rejonie Bramy Morawskiej lub Kotliny Kłodzkiej wchodziła na obszar dzisiejszej Polski, skąd przez Opole docierała do Kalisza nad Prosną, a dalej nad morze, gdzieś między Gdańskiem a Królewcem.
Możliwa była również trasa wodna, rzekami. Na południe od Elbląga archeolodzy odkryli drewniane pomosty, których najprawdopodobniej (jak wynika z datowań) używano w czasach wpływów rzymskich do pokonywania podmokłych terenów.
Nie istniał jeden konkretny trakt zwany bursztynowym szlakiem. Hasło to należy raczej rozumieć jako kierunek wymiany handlowej.
Obecnie w Polsce i Europie istnieją liczne szlaki turystyczne nawiązujące do dawnych dróg handlowych. Łączą one miejscowości związane z bursztynem i jego kolekcjami, m.in. Austriacki Szlak Bursztynowy, Pomorski Szlak Bursztynowy, Nadwarciański Szlak Bursztynowy, Amber One – Bursztynowa Autostrada A1 czy Bursztynowe Szlaki Rowerowe.
Miasta na bursztynowym szlaku
Gdańsk – Bursztynowy Ołtarz
W Kościele św. Brygidy w Gdańsku rozpoczęto budowę Bursztynowego Ołtarza. Docelowo ma to być największe dzieło z bursztynu na świecie, znacznie większe od Bursztynowej Komnaty. Dotychczas powstała jego centralna, wykonana z bursztynu część oraz ciekawe elementy konstrukcji nośnej i towarzyszące rzeźby. Matka Boska jest w sukience z mlecznobiałego bursztynu i koronie z jasnożółtych bursztynów.
Obecnie z powodu braku surowca prace wstrzymano. W kościele można jednak podziwiać także Bursztynową Monstrancję.
Gdańsk – Muzeum Archeologiczne
Wystawa "Z bursztynem przez tysiąclecia" jest pierwszą, po drugiej wojnie światowej, stałą ekspozycją bursztynu w Gdańsku. Nawiązuje ona do dawnych gdańskich tradycji. Zabytki prezentowane są w dwóch działach: bursztyn w przyrodzie (rekonstrukcja lasu bursztynowego, naturalne formy i odmiany oraz inne niż sukcynit żywice kopalne) i bursztyn w kulturze (zarówno dawne, jak i współczesne wyroby).
Gdańsk – Muzeum Bursztynu
Muzeum Bursztynu od 10 lat prezentuje i promuje bursztyn w Gdańsku – mieście słynącym z wyrobów współczesnych i wielowiekowych tradycji bursztynniczych. Zbiory – stale wzbogacane o nowe eksponaty kolekcje przyrodnicze, historyczne oraz współczesnej sztuki bursztynniczej – cieszą się ogromnym zainteresowaniem zwiedzających.
Gdynia – Muzeum Inkluzji
Muzeum Inkluzji w Bursztynie może się poszczycić drugą (po Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), pod względem liczebności, kolekcją inkluzji w Polsce, liczącą prawie 13 tys. inkluzji zwierzęcych. Ekspozycję poświęconą inkluzjom roślinnym, zwierzęcym i nieorganicznym, genezie bursztynu bałtyckiego, naturalnym odmianom barwnym i innym żywicom kopalnym można oglądać w budynku Biologii, Geografii i Oceanologii UG.
Kalisz – Muzeum Ziemi Kaliskiej
Kalisia jako jedyny z dawnych grodów polskich została wymieniona w "Kosmografii" Ptolemeusza datowanej na II wiek n.e. Miasto to było także ważnym ośrodkiem na trasie Szlaku Bursztynowego – wskazują na to liczne odkrycia rzymskich importów. Badania archeologiczne dostarczają także pasjonujących informacji i dowodów na związki Kalisza z cywilizacją celtycką – poświadczeniem tego jest największy w Polsce zbiór monet celtyckich z młodszej fazy ich mennictwa oraz udowodnione już istnienie tu mennicy celtyckiej. Celtowie mogli stworzyć i kontrolować jeden z ważniejszych punktów Szlaku Bursztynowego – arterii handlowej świata antycznego.
Miasto bardzo chętnie nawiązuje do swojej wyjątkowej przeszłości: aby podkreślić znaczenie Ptolemeusza dla Kalisza, od kilkunastu lat odbywają się biegi uliczne jego imienia, a na stałej wystawie w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej można oglądać eksponaty pochodzące z różnych okresów historii miasta i podkreślające związki Kalisza z południem Europy. Obecnie Kalisz przygotowuje się do hucznych obchodów 1850-lecia istnienia. Opracowane zostały założenia programu Kalisia 18 i ?, który zawierać będzie elementy materialne, naukowe i kulturalne. W tym roku rozpoczęto budowę Trasy Bursztynowej (koniec budowy 2010 r.), a rozmieszczone na niej trzy ronda otrzymają nazwy: Klaudiusza Ptolemeusza, Kupców Rzymskich i Celtów. Od dwóch sezonów w mieście organizowany jest Amber Road Festiwal ? festiwal muzyczny, w którym biorą udział wybitni wykonawcy europejscy. Jesienią tego roku przewidywane jest przygotowanie i otwarcie wystawy "Celtyccy Bojowie w dorzeczu Prosny" sumującej trzy ostatnie sezony badań na stanowiskach lateńskich pod Kaliszem.
Wybicie specjalnych monet – srebrnej z bursztynem o nominale 40 denarów kaliskich oraz z głową wołu i basztą "Dorotka" o nominale 4 denarów kaliskich – przypomniało mennicze tradycje Kalisza. W 2010 roku pojawi się jeszcze jedna moneta nawiązująca do czasów rzymskich. Miasto przygotowuje także okolicznościowe foldery i gadżety. Powstaje również strona poświęcona miejscu i randze Kalisza w handlu bursztynem.
Pruszcz Gdański – Faktoria Rzymska
Faktoria Rzymska, sztandarowy projekt turystyczny Pruszcza Gdańskiego, ma być gotowa do 2012 roku. Całość pełnić będzie funkcję skansenu prezentującego ówczesny styl życia, historię Szlaku Bursztynowego i uprawiany tutaj handel niewolnikami, bursztynem, miodem czy skórami.
Pruszcz Gdański – Via Ambra
Ścieżka pieszo-rowerowa Via Ambra biegnie wzdłuż brzegu Raduni i Kanału Raduni z tablicami informującymi o odkryciach historycznych na Bursztynowego Szlaku.
Wieluń i Nadwarciański Szlak Bursztynowy
Szlak bursztynowy pomiędzy Akwileją a wybrzeżem Bałtyku, wiązany z dalekosiężną wymianą handlową, a z pewnością także i wewnętrzną w ramach tzw. Barbaricum, wiódł m.in. wzdłuż południkowego biegu Prosny. W jej dorzeczu istniała duża koncentracja osadnictwa w tzw. okresie wpływów rzymskich wraz z licznymi importami skupionymi zwłaszcza w rejonie Kalisza.
Nadwarciański szlak handlowy, szczególnie aktywny w pierwszych wiekach n.e., prawdopodobnie łączył skupisko osadnicze w rejonie dzisiejszego Krakowa z osadnictwem nad Gopłem i nad Bzurą. Zapewne tym szlakiem, ale dużo wcześniej, bo w czasach kultury łużyckiej, docierały nad górną Wartę inne importy z południa w postaci brązowych naczyń, szklanych paciorków, brązowych zapinek i niektórych narzędzi. W okresie średniowiecza górna Warta łączyła Kraków z Kaliszem, czyli zachodnią Małopolskę ze wschodnią Wielkopolską.
W dotychczasowych opracowaniach na temat kontaktów handlowych tych ziem z prowincjami rzymskimi tereny położone nad górną Wartą były w zasadzie pomijane. Odkryta już do tej pory liczna grupa importów w całym międzyrzeczu Prosny i Warty wskazuje na znaczącą rolę tego obszaru i rzeki Warty w kontaktach handlowych z rzymskimi prowincjami, pomiędzy Dunajem a Bałtykiem.
Obecnie również tutaj chętnie nawiązuje się do tych tradycji. Powstałe w 2006 roku Stowarzyszenie "Polski Szlak Bursztynowy" podejmuje liczne inicjatywy mające na celu promocję Nadwarciańskiego Szlaku Bursztynowego: wydawnictwa książkowe, plenery, konferencje, rajdy rowerowe oraz najsłynniejsze chyba Europejskie święto Bursztynu w Wieluniu.
Opracowała: Katarzyna Stępień
Źródła:
http://www.polskiedzieje.pl/art/9
www.amber.com.pl
